Kongres wiedeński 1815

Kongres wiedeński 1815

Klęska Napoleona w 1814 r. spowodowała zwołanie przez zwycięskie państwa zjazdu władców i ministrów spraw zagranicznych 16 państw europejskich walczących z Francją. Zjazd, w formie kongresu powszechnego, został zwołany w Wiedniu, a jego obrady jego trwały od 29 września 1814 r. do 9 czerwca 1815 r. Jego celem było ostateczne zatwierdzenie postanowień dotyczących nowego europejskiego porządku. Na kongres przybyła ogromna liczba panujących i polityków.

Szacuje się, że do Wiednia zjechało wówczas prawie 100 tyś. gości. Wzbudzało to nadzieje na spełnienie różnych postulatów politycznych i narodowych.

Znaczenie kongresu wiedeńskiego

Nie był to kongres w dzisiejszym rozumieniu, ale luźne spotkania przedstawicieli głównych mocarstw. Decyzje dotyczące nowego porządku europejskiego były przez nich podejmowane samodzielnie i przedstawiane pozostałym uczestnikom kongresu do akceptacji. Decydowali o wszystkim przedstawiciele czterech zwycięskich mocarstw: Rosji, Anglii, Austrii i Prus oraz pokonanej Francji.

Największą aktywność na kongresie wykazywali: car Aleksander I, brytyjski minister Robert Castlereagh, minister austriacki Klemens Metternich oraz francuski minister spraw zagranicznych Maurycy Talleyrand.

Podstawą wszystkich decyzji miało być „prawo publiczne”, na składały się następujące normy stosunków międzynarodowych: zasada równowagi europejskiej, zasada legitymizmu i zasada restauracji. Zasada równowagi europejskiej, którą propagowała Wielka Brytania, nie pozwalała na podjęcie decyzji, które umożliwiłaby uzyskanie przewagi na kontynencie przez jedno z mocarstw. W związku z tym Francja była traktowana jak mocarstwo, mimo że przegrała wojnę. Zasada legitymizmu potwierdzała wyłączną prawowitość władzy monarchów pochodzącej z nadania boskiego, a nie z nadania ludu. Pozwoliła ona przynajmniej w części zrealizować postulat przywrócenia na tron dynastii panujących przed 1789 r. Zasada restauracji zakładała przywrócenie polityczno-ustrojowego stanu sprzed 1789 r. oraz władców, którzy wówczas utracili tron. W praktyce nie miała ona znaczenia, ponieważ jej częściowa realizacja wynikała z zasady legitymizmu.

Nowa mapa polityczna Europy

Mocarstwa skupiły swoją uwagę na kwestiach terytorialnych, nad ustalaniem nowej mapy politycznej Europy. W sprawie Francji podjęto decyzję o przywróceniu jej do granic z 1790 r., powrocie na tron dynastii Burbonów w osobie Ludwika XVIII i nałożeniu kontrybucji w wysokości 700 milionów franków. Do czasu jej spłacenia Francja miała być okupowana przez zwycięskie wojska. Armia francuska została ograniczona do 150 tysięcy żołnierzy.

Rozwiązując kwestię niemiecką, postanowiono utworzyć Związek Niemiecki składający się z 34 (później 35) państw niemieckich i 4 wolnych miast, na czele którego stał cesarz austriacki. Prusy otrzymały nabytki terytorialne kosztem Księstwa Warszawskiego i Saksonii (2/5 terytorium), a także szwedzką część Pomorza wraz z Rugią oraz część Nadrenii i Westfalii. Decydującą rolę w Związku odgrywały Austria i Prusy.

We Włoszech restaurowano Państwo Kościelne pod władzą papieża, Austria uzyskała Lombardię, Wenecję i Dalmację oraz przywrócono Habsburgom Modenę i Toskanię, co utrwaliło wpływy austriackie w północnych Włoszech. Na południu przywrócono władzę Burbonów w Królestwie Obojga Sycylii.

Decyzje dotyczące innych państw:

• utworzono Związek Szwajcarski – suwerenne państwo złożone z 22 kantonów, a także Królestwo Zjednoczonych Niderlandów, w skład którego wchodzić miały Belgia, Holandia oraz Luksemburg;
• Norwegia na mocy unii personalnej została połączona ze Szwecją, w której pozostawiono na tronie dynastię Bernadotte;
• Rosja pozyskała większość Księstwa Warszawskiego oraz Finlandię i Besarabię;
• Wielka Brytania zatrzymała wyspy: Helgoland, Maltę, Wyspy Jońskie, Cejlon i Mauritius oraz południową Afrykę.

Dużo czasu zajęły liderom kongresu decyzje w sprawie polskiej. Car rosyjski wystąpił z propozycją odbudowy państwa polskiego pod swoim berłem. Podpisanie traktatów między Rosją a Austrią i Prusami doprowadziło do likwidacji Księstwa Warszawskiego. Departamenty bydgoski i poznański, z których utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie oraz Gdańsk i Toruń, uzyskały Prusy. Austria otrzymała obwód tarnopolski, Podgórze i Kopalnię Soli w Wieliczce. Stworzono neutralne Wolne Miasto Kraków (Rzeczpospolita Krakowska) pod protektoratem trzech mocarstw zaborczych. Z pozostałych ziem Księstwa Warszawskiego utworzono Królestwo Polskie połączone unią personalną z Rosją.

Arbitralne decyzje wielkich mocarstw często kolidowały z oczekiwaniami oraz interesami poszczególnych państw i narodów, ale układ ten przetrwał prawie niezmieniony aż do pierwszej wojny światowej.

Święte Przymierze

Gwarantem europejskiego status quo ustalonego na kongresie wiedeńskim stało się Święte Przymierze utworzone z inicjatywy cara Aleksandra I. Akt podpisany 26 września 1815 r. w Paryżu przez monarchów Austrii, Prus i Rosji zobowiązywał ich do udzielania sobie wzajemnej pomocy „braterskiej” wobec tych, którzy występują przeciw prawowitej władzy. Zapowiadał – zgodnie z duchem epoki – zbudowanie praktycznego systemu współpracy międzynarodowej narodów chrześcijańskich.

Z czasem przyłączyli się do Świętego Przymierza władcy pozostałych państw europejskich, bez Wielkiej Brytanii i Państwa Kościelnego. Protokół podpisany w Troppau (Opawa – 19 XI 1820) sankcjonował zasadę zbrojnej interwencji w imię obrony porządku ustalonego w Wiedniu.

Z inicjatywy lorda Castlereagha powstał 20 listopada 1815 r. Zwitek Mocarstw, który stanowił dość luźne porozumienie czterech mocarstw – Wielkiej Brytanii, Rosji, Austrii i Prus – początkowo wymierzone przeciwko Francji. Członkowie czwórprzymierza, powiększonego od 1818 r. również o Francję, mieli w razie zagrożenia pokoju obowiązek zwołania konferencji w celu ustalenia sposobów przeciwdziałania. Ta nowoczesna jak na owe czasy forma zapobiegania konfliktom stwarzała niebezpieczeństwo powstania instytucji o nieograniczonej władzy w kwestiach międzynarodowych. Stanowiła istotne zagrożenie dla średnich i małych państw. Zgodna polityka największych europejskich mocarstw w imię utrzymania własnego stanu posiadania zyskała nazwę „koncertu mocarstw”.

Święte Przymierze stało się narzędziem walki z tendencjami wolnościowymi i liberalnymi w Europie, a jego najbardziej aktywni uczestnicy – Austria, Prusy i Rosja – zostały uznane za symbole ucisku i reakcji.