Tajemnice papirusu

Tajemnice papirusu

Kilka kilometrów od hałaśliwego i zatłoczonego centrum Kairu, na pokładzie zacumowanej przy brzegu Nilu barki, znajduje się niezwykłe muzeum.

Na oczach zdumionego turysty odkrywa się w nim jedną z najpilniej strzeżonych tajemnic starożytnego Egiptu: technologię wytwarzania papirusu.

Z chwilą wynalezienia pisma Egipcjanie szukali poręczniejszego od kamienia materiału piśmiennego. Wyryte w skale napisy miały co prawda szansę przetrwać wieki, ale ich wykonanie było niezwykle czasochłonne. Tymczasem władca domagał się częstych raportów o stanie egipskiej gospodarki, postępach w budowie tam i piramid oraz zapłaconych i nie zapłaconych podatkach.

Królewski materiał

To właśnie potrzeby administracyjne spowodowały, że Egipcjanie zainteresowali się ciborą papirusową, najpopularniejszą przed wiekami rośliną rosnącą nad brzegami Nilu. Używano jej do wyrobu łodzi, koszyków, sandałów i lin, a od IV tysiąclecia p.n.e. także do produkcji papirusu, który bardzo szybko stał się eksportowym hitem starożytności, przynosząc władcom Egiptu krociowe zyski.

Faraonowie utajnili i zmonopolizowali proces produkcji papirusu, o czym do dziś świadczy jego nazwa: greckie słowo „papyros” pochodzi od egipskiego „pa-pe-ro”, czyli „królewski, należący do pałacu”.

Nośnik cywilizacji

Papirus dostarczany przez Egipcjan całemu ówczesnemu światu spełniał rolę podobną do tej, jaką w XX wieku odegrała ropa naftowa – był nośnikiem cywilizacji. Dlatego faraonowie nakładali embargo na dostawy papirusu do nieprzyjacielskich krajów. Rywale pozbawieni wygodnego materiału piśmiennego byli zmuszeni do szukania innych rozwiązań.

Gdyby jeden z Ptolemeuszy, zawistny o sławę biblioteki pergamońskiej, rywalizującej o pierwszeństwo z biblioteką aleksandryjską, nie wstrzymał eksportu papirusu do Pergamonu – nie mielibyśmy pergaminu.

Aż do wynalezienia papieru (ok. 107 roku) papirus nie miał godnego przeciwnika. Służył zarówno wybitnym pisarzom starożytności, jak i zwykłym urzędnikom, produkującym kilometry bardziej lub mniej potrzebnych raportów i doniesień. Jedni i drudzy zdecydowanie woleli pisać na tej stronie zwoju, na której włókna rośliny biegły poziomo, czyli recto, rzadziej natomiast zapisywano stronę odwrotną, czyli verso.

Ubrany w kolory

Do pisania służyły w tamtych czasach pędzelki z cienkiej trzciny. Atrament wyrabiano -w zależności od koloru – z sadzy lub węgla drzewnego (czarny), ochry (czerwony) lub minerałów (zielony i niebieski). Najlepsze jakościowo papirusy wytwarzano ze środkowych części rdzenia rośliny, służyły one potem do sporządzania dokumentów najwyższej wagi.

Papirus przetrwał upadek państwa egipskiego

Pozostał podstawowym materiałem piśmiennym wczesnego średniowiecza. W kancelarii papieskiej używano go aż do XI wieku. Dopiero upowszechnienie się papieru spowodowało zaniechanie produkcji papirusu, w efekcie czego znajomość technologii jego wykonywania zaginęła. Losy papirusu podzieliła też roślina, z której go wytwarzano. Osuszenie bagien spowodowało całkowite wyginięcie cibory papirusowej w Egipcie.