Jak powstaje nowotwór?

Jak powstaje nowotwór?

Zaczyna się zupełnie niewinnie. Jedna zbuntowana komórka wymyka się spod kontroli organizmu. Odmawia posłuszeństwa i zaczyna żyć swoim życiem…

Podział komórki to skomplikowany proces. Komórka musi zsyntetyzować nową kopię całego genomu. Odbywa się to przez rozplecenie dwóch złączonych nici DNA i dobudowanie nowych nici, pasujących do starych. Niekiedy dochodzi do powstania błędu w budowie nowo syntetyzowanej cząsteczki DNA. Najczęściej pomyłka jest szybko korygowana.

Jeśli uszkodzenia są zbyt poważne, komórka wchodzi w apoptozę, czyli dokonuje autodestrukcji porównywanej niekiedy do samobójstwa. Czasem jednak, zwłaszcza wtedy, gdy mutacja dotyczy białek zwanych „strażnikami genomu”, komórka przeżywa, lecz ulega transformacji nowotworowej.

Jakie są przyczyny mutacji komórek?

Gdyby powodem mutacji były przypadkowe błędy w czasie podziału komórek, nowotwory występowałyby o wiele rzadziej. Niestety, istnieje wiele substancji i zjawisk fizycznych, które wpływają niszcząco na DNA, prowadząc do powstawania mutacji i zwiększając prawdopodobieństwo zachorowania na raka.

Substancje rakotwórcze są zawarte w spalinach samochodowych, samolotowych, dymach z kominów i… papierosów. Wdychanie dymu tytoniowego, w zależności od ilości wypalanych papierosów i czasu trwania nałogu, zwiększa ryzyko zachorowania na raka płuc i krtani od kilku do kilkunastu razy. Działanie rakotwórcze wywierają niekiedy leki: w określonych okolicznościach hormonalne, a także immunosupresyjne (obniżające odporność), podawane pacjentom po transplantacji narządów.

Nieprawidłowe nawyki żywieniowe, takie jak nadużywanie alkoholu i kawy oraz nadmierne spożywanie pokarmów solonych, silnie kwaśnych lub wędzonych mogą być przyczyną zwiększonej zachorowalności na raka żołądka. Działanie rakotwórcze mają niektóre związki chemiczne, ukryte pod symbolami E (E 131,142, 210-215, 217, 239, 330), także te dopuszczone do spożycia w naszym kraju i dodawane do wielu popularnych produktów spożywczych, takich jak zupki w proszku czy napoje owocowe (E 330). Karcinogennie wpływa niedobór witamin A, C i B12 oraz przewlekły deficyt białka w diecie. Również takie zjawiska, jak promieniowanie ultrafioletowe i jonizujące (w tym rentgenowskie) są czynnikami mogącymi wywołać nowotwór.

Jak można zarazić się rakiem?

Wszystkie wirusy wnikając do wnętrza komórki gospodarza, przytaczają się do jego DNA. Po namnożeniu odcinają swoje geny, pakują w nowo zsyntetyzowane otoczki i uwalniają się z komórki, aby zainfekować kolejne. Niektóre z nich po przyłączeniu do cudzego genomu mogą wpływać na intensywność produkcji nie tylko własnych białek, ale i białek gospodarza. W ten sposób zdrową komórkę mogą przekształcić w nowotworową.

Do rozwoju raka szyjki macicy przyczynia się zarażenie wirusem brodawczaka ludzkiego lub – prawdopodobnie – również wirusem opryszczki. Wirusowi zapalenia wątroby typu B i C przypisuje się rolę w powstawaniu raka wątroby. Być może zakażenie wirusem jest czynnikiem wywołującym raka piersi, mięsak Kaposiego i ziarnicę złośliwą.

Zmutowana komórka

Wszystkie podziały komórkowe w zdrowym organizmie znajdują się pod ścisłą kontrolą. Kiedy w genach utrzymujących komórkę w ryzach dojdzie do mutacji, może ona zacząć dzielić się bez ograniczeń. Do rozwoju nowotworu może dojść również wtedy, gdy mutacja zmieni jeden z elementów układu odbierającego sygnały. Wówczas zmieniona komórka zachowuje się tak, jakby nieustannie otrzymywała nakaz dzielenia się, choć w rzeczywistości nie odebrała żadnego bodźca. Choć sama mutacja nie jest równoznaczna z rozwojem choroby nowotworowej, wielokrotnie zwiększa ryzyko zachorowania. Brak funkcjonalnego genu hamującego zapędy komórki do nieograniczonego wzrostu może być dziedziczony. Dziedziczonymi schorzeniami związanymi z tym są: dziedziczny rak jelita grubego (bez polipowatości), zespół Lynch oraz zespół gruczołkowatej polipowatości rodzinnej, zaliczane do stanów przedrakowych. Podobne braki prawidłowego genu znaleziono u chorych na raka jelita i sutka.

Kiedy dochodzi do rozwoju guza?

Namnażające się intensywnie komórki, które straciły zdolność odbierania sygnałów ze środowiska, nie są jeszcze komórkami nowotworowymi. Aby mogły się w nie przekształcić, muszą skumulować w swoim genomie więcej mutacji, które spowodują odróżnicowanie, czyli utratę cech charakterystycznych dla tkanki, z której się wywodzą. To jeszcze nie wszystko. Każda komórka podlega kontroli ze strony układu immunologicznego. Do rozwoju guza może dojść jedynie wówczas, kiedy zmiana biochemicznego wyglądu komórki będzie na tyle nieznaczna, że umknie uwadze komórek patrolujących organizm i umożliwi zmutowanej buntowniczce dalszą egzystencję, ale zarazem na tyle poważną, iż spowoduje utratę dotychczas pełnionych funkcji i zanik posłuszeństwa. Podziały komórkowe komórek nowotworowych są bardzo intensywne. Największy guz, który trafił do Księgi Rekordów Guinessa to cysta jajnika ważąca 137,6 kg.
W zdrowej komórce istnieje sprawnie funkcjonujący zegar molekularny. Po każdym podziale końcówki chromosomów ulegają skróceniu. Kiedy komórka podzieli się określoną ilość razy, umiera. W komórkach nowotworowych istnieje enzym, który wprowadza zegar molekularny w błąd.

Przebieg choroby

Od momentu powstania pierwszej komórki zmienionej nowotworowo do zaobserwowania objawów choroby nowotworowej upływa przeciętnie od 5 do 25 lat (w przypadku nowotworów szpiku kostnego okres ten może być krótszy). Faza ta – przedkliniczna – rozwija się powoli. Bywa, że grupa zmutowanych komórek zatrzyma się w rozwoju, czekając na osłabienie układu odpornościowego. Kiedy to już nastąpi, wydziela do krwi substancje, które powodują rozrastanie się naczyń krwionośnych w okolicy guza.

Po fazie przedklinicznej (bez objawów chorobowych) następuje faza kliniczna, w której rozwijają się: stadium miejscowe, miejscowo-regionalne i uogólnione. W stadium miejscowym (zwykle o I stopniu zaawansowania) nowotwór ogranicza się do narządu, w którym powstał. W stadium miejscowo-regionalnym (II lub III stopień zaawansowania) nowotwór nacieka również na okoliczne tkanki i przenosi się do najbliższych węzłów chłonnych. W stadium uogólnionym przerzuty występują w narządach odległych od miejsca powstania raka.