Mieszkańcy jaskiń

Jaskinie są miejscami tajemniczymi, pociągającymi m.in. żądnych przygód młodych ludzi, z których potem często wyrastają badacze jaskiń – speleologowie, często spotykający w czasie swoich ekspedycji niezwykłe, zdumiewające organizmy.

Poniżej prezentujemy kilka gatunków związanych z niezwykłymi jaskiniowymi ekosystemami.

Podkowiec mały

Jednym z wielu gatunków nietoperzy, który upodobał sobie jaskiniowe środowisko i można go uznać za przykład trogloksena, wybierającego groty na swą kryjówkę, a także jako miejsce hibernacji, czyli zimowego snu, jest podkowiec mały. Tego niewielkich rozmiarów ssaka można łatwo rozpoznać po jego jasnym ubarwieniu, charakterystycznym kształcie małżowiny usznej i rzucającym się w oczy podkowiastym wyrostku na nosie. Osiąga on rozpiętość skrzydeł do 25 cm, jest więc nietoperzem niewielkim. Występuje na obszarze prawie całej Europy, w Afryce Północnej oraz na Bliskim Wschodzie.

W naszym kraju podkowce są zagrożone wyginięciem, mimo że na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej notowane są stosunkowo liczne kolonie. Zjawisko to jest związane najprawdopodobniej ze zmniejszaniem się powierzchni ich naturalnego środowiska oraz chemizacją rolnictwa.

Salangana sundajska

Salangany to niewielkie ptaki, osiągające do 12 cm długości, licząc od dzioba do ogona. Żyją w dużych koloniach, najczęściej w jaskiniach w południowo-wschodniej Azji i Indonezji. Od innych spokrewnionych ptaków odróżnia je zdolność sprawdzająca się idealnie właśnie w środowisku, w którym słońce jest całkowicie abstrakcyjnym pojęciem. Salangany nabyły umiejętności określania położenia za pomocą dźwięku – echolokacji. Sonar salangan opiera się na normalnym, słyszalnym dźwięku. Angielska nazwa salangany sundajskiej, którą można przetłumaczyć jako „salangana z jadalnymi gniazdami”, zdradza inną ciekawostkę związaną z omawianym gatunkiem. Jej gniazda, budowane w głównej mierze ze śliny, to popularny składnik dodawany do zup, są też wykorzystywane do przygotowania słynnej potrawy uznawanej przez Chińczyków za afrodyzjak oraz jako naturalny lek poprawiający stan chorych na AIDS i nowotwory. Obecne natężenie wybierania gniazd zagraża wyginięciem tego gatunku.

Australorzekotka jaskiniowa

Australorzekotka jaskiniowa zamieszkuje wilgotne środowisko regionu Kimberley w Australii Zachodniej. Podobnie jak salangany należy do organizmów spędzających dużą część swego życia w jaskiniach. Ten okresowy lokator grot potrafi bez problemów przejść pomiędzy głazami z jednej jaskini czy kryjówki do innej. Australorzekotka jaskiniowa jest zatem przystosowana nie tylko do warunków panujących w grotach – należy ona, tak jak nietoperze czy ptaki jaskiniowe, do organizmów, które biologowie określają mianem trogloksenów. W życiu poza jaskinią pomagają jej stosunkowo dobry wzrok i zielonkawe zabarwienie, dzięki któremu potrafi się łatwo ukryć przed czujnym okiem drapieżników. Ponieważ nie jest związana wyłącznie z jaskiniowym systemem, nie zagraża jej bezpośrednie ryzyko wyginięcia.

Odmieniec jaskiniowy

Odmieńce, płazy osiągające do 40 cm długości, występują tylko w kilku systemach jaskiniowych Gór Dynarskich na północy Półwyspu Bałkańskiego, a zatem na terenie północnych Włoch, Słowenii, Chorwacji, a także Bośni i Hercegowiny. To jedyny gatunek spośród kręgowców europejskich, który żyje przez całe życie w jaskini, czyli jest przedstawicielem prawdziwych troglobiontów. Dzięki typowej cesze większości troglobiontów, tj. jasnemu odcieniowi powierzchni ciała, odmieńce zdobyły przydomek 'ludzka ryba’. Ich skóra zachowała przy tym zdolność produkcji ciemnego pigmentu – melaniny. Gdy na płazy te poświeci niespodziewanie słońce, stają się ciemniejsze. Młode odmieńce stopniowo tracą zmysł wzroku. Ich larwy, czyli kijanki, rodzą się wprawdzie z normalnymi oczami, ale w czwartym miesiącu rozwoju pokrywa je twarda błona skórna. Orientację w podziemnych przestrzeniach zawdzięczają przede wszystkim węchowi, słuchowi oraz niezwykle wrażliwej na wstrząsy ziemi i przepływ wody skórze.

Lustrzeń meksykański

Lustrzenie to małe rybki zamieszkujące słodkie wody strefy subtropikalnej, należące do grupy kąsaczowatych. Mimo że w naszej strefie geograficznej w warunkach naturalnych nie żyje żaden gatunek z powyższej grupy, ryby te są dosyć popularne. Cieszą się ogromną popularnością wśród akwarystów, należą więc do najlepiej zbadanych spośród znanych dziś 86 gatunków ryb żyjących na stałe w ciemnych wodach jaskiń. Z punktu widzenia ekologów jeden z podgatunków lustrzenia meksykańskiego, ślepczyk, jest tak zwanym stygobiontem, a zatem mieszkańcem wód podziemnych. Z formy żyjącej w wodach powierzchniowych niezależnie wydzieliły się także inne populacje jaskiniowe, które biologowie włączają do odrębnego gatunku. Ślepczyki mają dużą liczbę cech typowych dla organizmów żyjących z dala od światła dziennego. Ich skóra i przydatki skóry (łuski) są praktycznie pozbawione pigmentów, oczy zaś prawie nierozwinięte.

Źródlik jaskiniowy

Wśród gatunków jaskiniowych ze wszystkich kręgowców najwięcej przedstawicieli mają płazy. Wiąże się to z faktem, że wilgoć i stała temperatura jaskini są dokładnie tym, co kręgowce lądowe lubią najbardziej. Wśród płazów ogoniastych najliczniejszą grupę stanowią źródliki, do których cech charakterystycznych należy… całkowity brak płuc. Odpowiednią dostawę tlenu zwierzętom tym zapewniają najpierw skrzela, a po osiągnięciu wieku dorosłego oddychają wyłącznie przez skórę. W naturze dorosłego źródlika nie sposób jednak spotkać. Należy on do gatunków tak zwanych neogenicznych – przeżywających całe życie w stanie larwalnym, w którym potrafi się też rozmnażać. Źródlik jaskiniowy jest wprawdzie troglobiontem i w zasadzie nie opuszcza jaskiniowego środowiska, trudno byłoby to jednak wywnioskować na podstawie budowy jego ciała. Skóra tego płaza jest bogata w pigmenty, a przy tym źródlik przez całe życie korzysta ze zmysłu wzroku.

Źródlarka

Często jaskinie zamieszkują także ślimaki, z łatwością przedostające się do podziemnych labiryntów. Gdy znajdzie tam potem odpowiednią ilość pożywienia i partnerów do rozmnażania, trudno mu mieć powód do powrotu na światło dzienne. Typowym lokatorem ciemnych stref jaskini są źródlarki Culveri. Życie w całkowitych ciemnościach i w chłodzie wyraźnie wpłynęło na ich wygląd. Te drobne drapieżne ślimaki są białe i praktycznie ślepe. Swego pokarmu szukają w podziemnych rzeczkach i strumykach. Opisana przez naukę w 1971 r. źródlarka Culveri jest typowym endemitem – występuje wyłącznie w systemie jaskiń Tumbling Creek na południu amerykańskiego stanu Missouri, a jej muszla osiąga średnicę ok. 3 mm.