Rytm życia

Rytm życia

Kiedy jest najlepszy czas na pracę, kiedy na odpoczynek? Czy sprawność naszego umysłu jest zależna od pory dnia?

Zegar biologiczny o wschodzie słońca budził naszych przodków, usypiał ich, gdy zapadał zmrok. My ustawiamy nasze organizmy tak, aby dopasowały się do naszych potrzeb, lekceważąc „wewnętrzne tykanie”. Nie da się jednak na dłuższy czas żyć wbrew naturze i organizmowi, który potrzebuje snu, pożywienia, odpoczynku – przeważnie właśnie nie wtedy, gdy nam się to podoba.

W zabieganych społeczeństwach coraz popularniejsza jest idea „powrotu do natury”. Nie chodzi tu koniecznie o przeniesienie się z miasta na wieś, choć i to jest coraz częstsze. Podstawą jest zrozumienie działania naszego zegara biologicznego i takie planowanie dnia i pracy, by żyć w zgodzie z jego rytmem.

Dawcy czasu

Procesy zachodzące w ludzkim organizmie są cykliczne i powtarzalne – rytmicznie bije serce, cyklicznie zmienia się temperatura ciała, rośnie i maleje ciśnienie krwi, zmienia się wydolność układu odpornościowego.
Niektóre rytmy są wrodzone, inne narzucamy sobie sami. Wrodzone i najmniej podatne na zmiany są rytmy biologiczne, czyli pracy serca, oddychania czy cykl snu i czuwania. Ich wystąpienie regulują zewnętrzne synchronizatory, nazwane „dawcami czasu” – światło słoneczne, pory roku, fazy księżyca i temperatura. Pomagają naszemu organizmowi najlepiej dostosować się do wymagań środowiska.
Inne rytmy, takie jak: godziny pracy, nauki, urlopów, spotkań towarzyskich, częściowo też posiłków – narzucane jest przez środowisko zewnętrzne. Zmusza każdego człowieka do podjęcia określonej aktywności niezależnie od ochoty i kondycji.

Trudny poranek

Wbrew panującym opiniom, godziny poranne nie są optymalną porą dla procesów fizjologicznych, ani dla samopoczucia, ani dla wydolności intelektualnej człowieka. Rano organizm jest bardzo słaby, według statystyk szpitalnych, właśnie wtedy odnotowuje się największą liczbę zgonów pacjentów. Odporność organizmu spada wówczas do najniższego poziomu w ciągu doby.

Około godziny 8 – 9 we krwi jest najmniej białych ciałek krwi (limfocytów) odpowiedzialnych za produkcję przeciwciał i unieszkodliwianie czynników zagrażających człowiekowi. To dobry czas na transplantacje, ale nie na szczepienie, na nie najlepiej zdecydować się około godz. 16.

Około 9 następuje też tzw. wyrzut noradrenaliny powodujący bardzo silny skurcz serca. Wzrasta więc ryzyko zawału serca – rano śmiertelny zawał występuje cztery razy częściej niż o północy. Również wtedy następuje wzmożona agregacja płytek krwi, sklejają się, krew nie może płynąć swobodnie, rośnie ciśnienie, a co za tym idzie jest duże ryzyko udaru mózgu.

Nocą i wczesnym rankiem ataki astmy zdarzają się 70 razy częściej niż po południu. Rano szczególnie dotkliwe są bóle i obrzmienia w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Nasilanie się objawów tych dwóch chorób ma związek z rytmem wydzielania się kortyzolu, hormonu przeciwzapalnego, który ma najniższy poziom nocą oraz histaminy, która właśnie wtedy osiąga najwyższe stężenie we krwi.

Pora na miłość

Wzrost poziomu testosteronu we krwi między godziną 7 a 9 rano prowadzi nie tylko do wybuchów złości kierowców stojących w korkach. Testosteron bowiem to nie tylko agresja – u mężczyzn ten hormon odpowiada także za pobudzenie seksualne i dlatego zaraz po przebudzeniu mają największą ochotę na seks. U kobiet ochota na seks jest w mniejszym stopniu zależna od hormonów, a jeżeli już, to od poziomu estrogenu. U kobiet nie będzie to więc określona pora dnia, a raczej kilka określonych dni – najczęściej w okolicach owulacji.

Czas na sport

Nie należy przesadzać z poranną gimnastyką, bo nie jest to dobry czas na wysiłek fizyczny, sport najlepiej uprawiać koło godz. 17. Wtedy też organizm najlepiej przyswaja alkohol. Mamy również najwyższą temperaturę ciała w ciągu doby – gdy chorujemy, wczesnym wieczorem będziemy mieć gorączkę, nawet jeśli rano czuliśmy się zdrowi.

Sen

Najlepiej, z punktu widzenia fizjologii zasypiać około godz. 21. W czasie snu wydziela się wiele potrzebnych dla prawidłowego działania organizmu hormonów (hormon wzrostu, prolaktyna, hormon luteinizujący, hormon tyreotropowy). Używanie środków nasennych lub pobudzających zakłóca naturalny rytm snu-czuwania i może prowadzić do zaburzeń hormonalnych. Istnieje wiele naukowych dowodów na to, że tylko nocny sen jest snem naturalnym i niektóre procesy mogą zachodzić tylko wtedy, nie zachodzą, gdy śpimy w ciągu dnia. Sen nocny jest szczególnie korzystny dla układu odpornościowego.

Nerwica niedzielna

Stałym rytmom podlegają także emocje. Rano przeważają negatywne, potem aż do godziny 12 – 14 szybko wzrasta poczucie szczęścia i zadowolenia i w ciągu dnia ciągle rośnie. Najlepszy nastrój mamy wieczorem do godziny 21, później zaczyna się pogarszać.

Emocje mają także swą tygodniową dynamikę. Oczywiste wydaje się, że dni wolne będą dla nas przyjemniejsze. Tymczasem już w 1926 r. psychoanalityk Sandor Ferenczi zaobserwował u swoich pacjentów zjawisko, które nazwał „nerwicą niedzielną”. Pacjenci byli poirytowani i mieli zły nastrój. Dalsze badania pokazały, że o miano najgorszego dnia tygodnia rywalizują niedziela i poniedziałek. W niedzielę człowiek już myśli o tym, co go czeka nazajutrz, w poniedziałek zaś jego obawy się ziszczają. Za najprzyjemniejsze dni tygodnia ludzie uważają piątek i sobotę.

Sowy i skowronki

Sowy i skowronki nie zrozumieją się nigdy. Ci, którzy przeklinają, że muszą wstawać do pracy na ósmą, nie rozumieją, jak można budzić się o wschodzie słońca i radośnie zaczynać dzień. „Wieczorni” lepiej działają wieczorem, a „ranni” rano. Osoby ranne są bardziej wytrzymałe i odporne na stres. Zwykle prowadzą uporządkowane życie. Mają też ogólnie lepszy humor niż wieczorni, którzy są bardziej depresyjni i nerwowi. Wieczorni natomiast łatwiej adaptują się do zmian rytmu dnia, bo nie przywiązują wagi do systematyczności. Czasem więc w ich działania wkrada się chaos. Wieczorni są też bardziej ekstrawertywni – towarzyscy, gadatliwi, łatwo okazujący uczucia oraz impulsywni, działają bez zastanowienia, lubią zmiany i ekscytujące doznania.

Porządek świata

Świat przewidywalny to świat bezpieczny. Poddanie się naturalnym rytmom poprawia samopoczucie. Szczególnie istotne jest przestrzeganie rytmu dnia w leczeniu bezsenności, depresji i zaburzeń psychicznych. Zegar biologiczny podpowiada, jak radzić sobie z chaosem dzisiejszego świata, trzeba tylko się w niego wsłuchać.

Sprawdź jakim jesteś chronotypem?

Ranny

Nie potrzebujesz budzika, nawet w dzień wolny budzisz się mniej więcej o tej samej wczesnej porze. Jesteś energiczny i wypoczęty, zjadasz porządne śniadanie i ruszasz na podbój świata. Wieczorem jesteś śpiący około godziny 20 i starasz się pójść wtedy spać. Jeśli zdarzy Ci się położyć później niż zwykle zasypiasz, budzisz się o tej samej porze, co zawsze i w tak samo dobrej formie.

Wieczorny

Porządnie wysypiasz się się jedynie w wakacje i weekendy. W dni powszednie, gdy musisz być  rano w pracy, ciężko cię dobudzić. Nie jesteś głodny, wypijasz najwyżej kawę, masz zły humor. Przeważnie spóźniasz się do pracy. Wieczorem masz doskonały humor, jesteś pełen energii, spotykasz się z przyjaciółmi, wychodzisz do kina lub na imprezę. Zmęczony robisz się dopiero po północy. Jeżeli zdarzy Ci się zarwać noc, potrzebujesz prawie całego dnia, żeby odespać.