Kultura starożytnych Greków

Kultura starożytnych Greków

Kultura grecka ukształtowała się w okresie archaicznym i klasycznym, czyli w VII-IV w. p.n.e. Mimo rozbicia politycznego Grecji zachowała ona jedność dzięki językowi i religii. Grecy mieli świadomość przynależności do jednej wspólnoty, co wynikało właśnie z kultury. Stała się ona jednym z fundamentów współczesnej kultury europejskiej. Wydaje się, że bez znajomości podstawowych wątków kultury greckiej nie można zrozumieć wielu zjawisk współczesnego świata.

Oczywiście współcześnie dokonała się swoista idealizacja kultury greckiej, która często jawi się jako niedościgły wzór piękna, cnoty umiaru, umiejętności życia w zgodzie z własną naturą. Świadczy to jednak o tym, że brakuje tych cech współczesnej kulturze europejskiej, która poszukuje dla siebie punktu odniesienia oraz możliwego do zaakceptowania wzoru.

Religia w starożytnej Grecji

Fundamentalną rolę w rozwoju kultury greckiej odegrała religia. Łączyła ona wszystkich Greków, bez względu na miejsce zamieszkiwania. Wyznawcy innych religii byli uważani za barbarzyńców.

Grecy czcili wielu bogów, a dodatkowo każda z polis posiadała swoje własne bóstwa opiekuńcze. Nie zmienia to jednak faktu, że panteon pozostawał wspólny. Związane z nim opowieści (mity) traktujące o pochodzeniu świata, losach bogów i ich relacjach ze śmiertelnikami były niezwykle popularne wśród ludności greckiej. Także i obecnie zachowały one znaczenie jako zestaw wzorów zachowań i postaw wspólnych całej kulturze europejskiej.

Sztuki piękne w starożytnej Grecji

W okresie archaicznym ukształtowała się grecka poezja, sztuka i architektura. Wywodziły się one ze sztuki sakralnej i po części zachowały taki charakter, np. architektura. Rozwinęła się literatura piękna. Za ojca literatury greckiej uznano Homera, autora dwóch wielkich poematów „Iliady” i „Odysei”.

Uważa się, że powstały one w VIII w. p.n.e. Od VII w. rozwijała się liryka. W tamtych czasach tworzyli Anakreont z Teos, Alkajos zMityleny, Safona z Lesbos, Tyrtajos ze Sparty oraz Solon z Aten. Poezję chóralną reprezentował Pindar z Teb. Rozwijała się też literatura naukowa, a zwłaszcza początki historiografii.

Za jej twórcę uważa się Herodota, a za najdoskonalszego przedstawiciela, żyjącego w V w. p.n.e. Tukidydesa. Szczególnym dziełem starożytnych Greków był dramat. Wywodził się on z misteriów religijnych, lecz wkrótce usamodzielnił się jako odrębna dziedzina sztuki. Jego najwybitniejszymi przedstawicielami byli Ajschylos, Sofokles i Eurypides.

Poruszane problemy moralnej kondycji człowieka spowodowały, że ich dramaty także obecnie znajdują się w repertuarach teatralnych. Architektura grecka tego czasu ukształtowała dwa porządki, czyli ściśle określonej zasady budowania i dekorowania budowli publicznych, a zwłaszcza świątyń. Elementy porządków doryckiego i jońskiego, uważane za doskonale harmonijne, są wykorzystywane w architekturze europejskiej do dziś.

Malarstwo greckie znamy głównie z ceramiki. W VII-VI w. p.n.e. powstawały czerwone wazy zdobionej czarnymi postaciami (tzw. styl czarnofigurowy). W VI wieku rozwinął się styl czerwonofigurowy. Artyści czerpali tematy z mitologii i życia codziennego. Malarstwo wazowe osiągnęło już w okresie archaicznym absolutne mistrzostwo.

W V w. p.n.e. powstały w Atenach wspaniałe dzieła architektoniczne. Jest wśród j nich Partenon – świątynia poświęcona bogini Atenie. Jej twórcami byli architekt Iktinos i budowniczy Kallikrates. Budowla ozdobiona została przez jednego z najwybitniejszych rzeźbiarzy greckich, Fidiasza. Spod jego dłuta wyszedł posąg bogini Ateny wykonany w technice chryzelefantyny, łączącej kość słoniową, złoto i drewno. Sztuki plastyczne w Grecji obfitują w wybitnych twórców. Wystarczy wymienić rzeźbiarzy Lizypa, Myrona, Polikleta, Skopasa i malarza Apellesa.

Filozofia i nauka starożytnej Grecji

W VI w. p.n.e. zaczęła się rodzić filozofia. Miano to oznaczało początkowo zainteresowanie wiedzą, dosłownie „umiłowanie mądrości”. Myśliciele stawiali pytania o pochodzenie świata, pierwszą przyczynę, starając się jednocześnie wyjść poza wyjaśnienia tych zagadnień wynikające z religii. Filozofia narodziła się w miastach greckich na wybrzeżu Azji Mniejszej, przodujących w VI w. p.n.e. pod względem poziomu rozwoju cywilizacyjnego.

Według tradycji greckiej pierwszym, który zadał pytanie o początek wszechświata i udzielił nań pozareligijnej odpowiedzi był Tales z Miletu. Wskazywał on wodę, jako pierwotną substancję, z której narodził się świat. Inni filozofowie udzielali innych odpowiedzi na to pytanie, np. Heraklit z Efezu udowadniał, że był nią ogień. Najciekawszym przykładem refleksji nad przyrodą był system Demokryta z Abdery. Uważał on, że podstawowym budulcem świata są niewidoczne gołym okiem cząstki, które nazwał atomami, czyli niepodzielnymi. Dla rozwoju myśli humanistycznej olbrzymie znaczenie miały przemyślenia żyjących w V i IV w. p.n.e. Sokratesa i jego wielkich kontynuatorów: Platona i Arystotelesa.

Za ich sprawą do rozważań filozoficznych wniesione zostały pytania o miejsce człowieka w świecie, jego powinności, kondycję moralną. Szczególnie imponujący jest dorobek Arystotelesa. Jego dzieła obejmują olbrzymie spektrum zainteresowań z zakresu logiki, etyki, filozofii państwa, psychologii, teorii poznania, filozofii przyrody. Ponadto interesował się on naukami przyrodniczymi. Dzięki temu stał się jednym z największych autorytetów naukowych świata starożytnego i miał wpływ na naukę następnych stuleci. W epoce hellenistycznej rozwinęły się w filozofii inne kierunki. Filozofowie starali się odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób żyć? Udzielano na nie rozmaitych odpowiedzi. Dzięki temu powstały nowe kierunki refleksji filozoficznej: stoicyzm, epikureizm i sceptycyzm.

Później niż filozofia zaczęły się rozwijać nauki szczegółowe. Wszechrefleksja nad przyrodą, wchodząca dotychczas w skład szeroko rozumianej filozofii ustąpiła miejsca badaniom i doświadczeniom. W tej materii bardzo płodnym okresem okazała się epoka hellenistyczna, co należy przypisać poparciu władców niektórych państw dla badań naukowych, a także sprzyjającej atmosferze intelektualnej.

Euklides napisał wtedy podstawowy podręcznik geometrii („Elementy”), który aż do XIX w. zachował swoją aktualność. Archimedes stworzył podstawy hydrostatyki, a przede wszystkim odbył liczbę Pi, konieczną dla obliczenia pola i obwodu koła. Był także wybitnym wynalazcą. Eratostenes obliczył długość południka ziemskiego. Arystarch i Ptolemeusz stworzyli dwie konkurencyjne teorie tłumaczące ruch ciał niebieskich i Ziemi. Głównym ośrodkiem naukowym świata starożytnego stała się wtedy Aleksandria, gdzie powstał pierwszy na świecie państwowy ośrodek badawczy (Musejon) z wielką biblioteką posiadającą około 500 tysięcy zwojów papirusowych.

Sport w starożytnej Grecji

Niezwykle ważnym elementem życia Greków był sport. Jego znaczenie było tym większe, że uznawali oni harmonijne połączenie piękna duchowego i fizycznego za jeden z celów życia człowieka. Sprawność fizyczna miała także duże znaczenie praktyczne. W czasach licznych konfliktów zbrojnych zdrowy, sprawny i silny obywatel miał wielką wartość.

W procesie wychowania młodzieży zwracano uwagę na wyrabianie tężyzny fizycznej. Rywalizacja była jedną z metod wyładowania nadmiaru młodzieńczej energii i fantazji. Rywalizacja ta była nie tylko domeną ludzi młodych. Także i dorośli brali w nich liczny udział. W Grecji znane były tzw. agony, czyli rozgrywki sportowe połączone z uroczystościami religijnymi. Odbywały się one w regularnych odstępach czasu, co kilka lat. Towarzyszyła im także rywalizacja artystyczna.

Najbardziej znane igrzyska odbywały się w Olimpii, Nemei i Delfach (ku czci Zeusa) oraz w Koryncie (ku czci Posejdona). Najważniejszymi spośród nich były igrzyska olimpijskie, odbywające się co cztery lata od 776 r. p.n.e. w Olimpii na Peloponezie. Okresy między poszczególnymi igrzyskami określano mianem olimpiad i używano ich do liczenia czasu. Igrzyska te posiadały charakter panhelleński i towarzyszył im tzw. święty pokój, podczas którego zawieszano wszelkie działania wojenne. Trwały one pięć dni, czas których odbywano ceremonie religijne oraz rozgrywano zawody w konkurencjach, m.in. biegach, skokach, rzutach, wyścigach rydwanów, wyścigach konnych. Brali w nich udział jedynie mężczyźni, także jako widzowie. Zwycięzców nagradzano wieńcami laurowymi. Byli oni czczeni przez swoje miasta jako bohaterowie. Ostatnia olimpiada epoki starożytnej odbyła się w roku 393 r.n.e.