Połóg

Połogiem nazywamy okres po porodzie, w którym zmiany w ob­rębie narządu rodnego cofają się — zwija się macica — przez okres 6—8 tygodni. Powrót stanu ogólnego do normy trwa dłużej, w zależności od czasu trwania karmienia. Niektóre znamiona macierzyństwa pozostają na stałe (blizny, stan szyjki macicy).
W czasie ogólnej regresji i powrotu do stanu sprzed ciąży roz­poczyna się czynność gruczołu sutkowego przez wydzielanie najpierw siary, a następnie mleka.

Macica po porodzie waży 1 kg. Na skutek zwijania się komórki zmniejszają swą długość i objętość, inne zanikają, tak że w końcu 6 tygodnia macica osiąga swoją normalną wagę 60 g. Karmienie dziecka sprzyja szybszemu zwijaniu się macicy.
W jamie macicy, w miejscu, w którym znajdowało się łożysko, następuje gojenie się rany, oddzielają się strzępy tkanek i krew, tworzące tzw. odchody połogowe. Z dnia na dzień zmienia się charakter odchodów: krwistoczerwone trwają 1—3 dni, surowiczo-różowe 4—5 dni, śluzowo-białe w następnych dniach połogu. Około 4—6 tygodnia po porodzie odchody zanikają. Ponieważ w odchodach znajdują się bakterie, istnieje możliwość przeniesie­nia drobnoustrojów na ręce i brodawki (zakażenie sutka), dlatego też szczególne przestrzeganie zasad higieny i częste mycie rąk ma tutaj podstawowe znaczenie.

Zmiany w gruczołach sutkowych

W okresie ciąży w sutkach zachodzą zmiany mające na celu przygotowanie sutka do wydzielania mleka. Rozpoczynają się ona w 2—3 dniu połogu pod działaniem prolaktyny — hormonu przed­niego płata przysadki. W wydzielaniu mleka uczestniczą też tar­czyca i nadnercza. Przy prawidłowej czynności tych gruczołów łożysko produkuje estrogen i progesteron, przygotowując gruczoły sutkowe do wydzielania mleka. Prolaktyna wydziela, a hormony tylnego płata przysadki wystrzykuje mleko. Te zależności hormonalne  pozostają pod wpływem ośrodkowego układu nerwowego, którego prawidłowy stan rzutuje na ciągłe wydzielanie mleka. Największy wpływ na wydzielanie mleka ma prawidłowy odruch ssania, a więc bodziec nerwowo-mechaniczny, którego warunkiem jest odpowiednie przygotowanie brodawki w czasie ciąży tak aby w czasie karmienia nie uległa uszkodzeniu oraz właściwa tech­nika karmienia. Nie przygotowana brodawka utrudnia regularna i dostateczne karmienie, łatwo może ulec uszkodzeniu, które prze­nosi się w głąb gruczołu. Wówczas podnosi się ogólna temperatur ciała, pojawia się miejscowy ból i zaczerwienienie.

W pielęgnowaniu sutków obowiązują w połogu następujące zasady:

1. Przestrzeganie higieny osobistej i niedopuszczanie do zakażenia brodawki (idealna czystość). Ręce położnicy mogą być tym czynnikiem, który przeniesie zakażenie. Nie należy więc dotyka ciała poniżej pępka, zwłaszcza okolic sromu i zanieczyszczonej wkładki. W ogóle w czasie połogu należy zawsze chronić ręce przed zanieczyszczeniem. Paznokcie powinny być krótko obcięte. Należy ręce myć starannie wodą i dezynfekującym mydłem przed karmieniem i przed każdym dotknięciem brodawki do ust dziecka. Tuż przed karmieniem trzeba umyć brodawki przegotowaną woda z mydłem. Dziecko trzeba karmić 10—15 minut. Dłuższe karmienie, a więc macerowanie brodawki w ustach dziecka, zwiększa ryzyko jej pęknięcia i ewentualnego zakażenia.

Po karmieniu należy obmyć brodawki przegotowaną wodą z myd­łem i zapudrować dezynfekującym pudrem albo posmarować de­zynfekującą maścią oraz nałożyć na brodawki jałowe płatki gazy lub czyste kawałki płótna (do jednorazowego użytku).

Koszula i stanik muszą być często zmieniane. Koszula powinna być rozcięta z przodu. Nie wolno jej podnosić, ponieważ na dole jest zanieczyszczona odchodami i bakterie mogą zostać przenie­sione na brodawki. Stanik karmiącej powinien być zapinany z przodu. Po każdym praniu trzeba go przeprasować gorącym że­lazkiem.
2. Należy podtrzymywać sutki za pomocą odpowiedniego, czystego stanika, często zmienianego. W obwisłych piersiach łatwo dochodzi do zastoju mleka.
3. Po ukończonym karmieniu trzeba opróżnić gruczoły z zalegającego mleka. Można to zrobić ręką, mechanicznie uciskając gruczoł w kierunku brodawki, lub odciągaczem. Nie wolno ugniatać brutalnie i masować gruczołu sutkowego.
4. W razie bolesności brodawek lub stwierdzenia ich uszkodzeń należy myć je wodą z mydłem, smarować 1 % roztworem fioletu goryczkowego  oraz wietrzyć przez 15 minut po każdym karmieniu. Następnie można okładać 10% roztworem ta­niny w glicerynie. W celu zmniejszenia bolesności można smarować piersi 5% maścią z anestezyną. W razie pęknięcia brodawki trzeba skrócić czas karmienia do 3 minut, stosując wymienione poprzednio środki (mydło antyseptyczne, gencjanę, maść z anestezyną lub glicerynę z taniną, maść sulfamidową).

Jeżeli brodawki krwawią i są bardzo bolesne, należy zrezygnować z  karmienia piersią przez 24—48 godzin. Pokarm trzeba wtedy odciągać ręcznie 2—3 razy na dobę. Leczenie jak poprzednio. Po ustąpieniu bolesności i krwawienia można na nowo rozpocząć karmienie. Czas karmienia pierwszego dnia — 5 minut, Drugiego— 10, trzeciego — 15 minut.
Na brodawkę  można stosować szklane ochraniacze.
5. W razie wystąpienia objawów stanu zapalnego sutka — bolesność, zaczerwienienie, stwardnienie, dreszcze i wysoka tempera-ciała – należy udać się do poradni, przerwać karmienie, a pokarm odciągnąć. Lekarz zaleci odpowiednie antybiotyki i jeżeli natychmiast rozpocznie się leczenie, to sprawę można szybko opanować. Nie powinno się od razu rezygnować z karmienia mlekiem kobiecym, bowiem coraz więcej zastrzeżeń budzi rozwój dzieci karmionych mieszankami, mimo ich tymczasowego dobrego wyglądu.

Higiena i tryb życia położnicy

Po 2 godzinach po porodzie należy zacząć się w łóżku poruszać, a po 12 godzinach można odbyć krótki spacer. Położnica powinna sypiać godzin, a w ciągu dnia odpoczywać. Wszystko to musi odbywać się w atmosferze spokoju i w warunkach idealnej czystości.

Bieliznę osobistą i pościelową należy często zmieniać, podmy­wać się po każdym oddaniu moczu i kału. Pod pośladki powinna być podłożona jałowa podkładka. Pokój należy często wietrzyć, odwiedziny osób z zewnątrz trzeba ograniczyć. Konieczne jest zwiększenie liczby kalorii w pożywieniu i ilość płynów oraz stoso­wanie diety lekko strawnej (ser, masło, chude mięso, owoce, ja­rzyny). Nie wolno pić alkoholu i palić papierosów. Należy przes­trzegać regularnego opróżniania pęcherza moczowego co 3—4 godziny i wypróżnienia co 24 godziny. Temperatura ciała po po­rodzie powinna pozostawać w granicach do 37°C. Należy mierzyć temperaturę 2 razy na dobę.

Temperatura powyżej 38°C, zwłaszcza na trzeci dzień po porodzie, jest wskazaniem do wezwania lekarza. Przy dłuższym utrzymywaniu się krwawień należy również wezwać  lekarza.
Położnica opuszcza szpital po kilku dniach i w domu może zajmo­wać się tylko lekką pracą, natomiast inną — dopiero po 6 tygod­niach. Nie wolno jej dźwigać ciężarów ani wykonywać większych wysiłków, np. prania, ponieważ przy zwiększonym ciśnieniu w jamie brzusznej może wypadać macica.

Myć należy się pod prysz­nicem, pełna kąpiel dozwolona jest dopiero po 6 tygodniach Kilka razy dziennie, po umyciu rąk, należy obmywać zewnętrzne narządy rodne ciepłą przegotowaną wodą, polewając z dzbanka i myć srom przez dotykanie czystą gazą.
Po dwóch tygodniach po po porodzie należy chodzić na 2-godzinny spacery, stosować odpowiednią gimnastykę, wykonywać ćwiczenia mające na celu przywrócenie elastyczności mięśniom jamy brzusznej, krocza (głębokie oddychanie) i mięśniom piersiowym
Pierwsze krwawienie po porodzie powinno wystąpić w okresie 6—7 tygodni po porodzie. Przy braku miesiączki do 4 miesiąca należy zwrócić się do lekarza.
Stosunki płciowe dopuszczalne są po 6 tygodniach, a zajście: w ciążę po 6 miesiącach.