Dieta wątrobowa
Smaczne jedzenie bywa przyczyną „wątrobowych kłopotów”, ale może też być na nie skutecznym lekarstwem. Warto więc posłuchać kilku cennych rad, by dziś pomóc, a jutro ochronić niezastąpioną w swym działaniu wątrobę.
W obliczu setek różnych produktów spożywczych, którymi kuszą uginające się półki wielkich supermarketów, oddala się w świadomości ludzi sens i cel odżywiania. A przecież od tego, co jemy, zależy jakość naszego życia (zdrowie fizyczne, psychiczne, uroda, samopoczucie) oraz jego długość. Praca organizmu, a także poszczególnych narządów, uzależniona jest od zdrowego, racjonalnego żywienia. Narząd, którego kondycja szczególnie się z tym wiąże, to wątroba.
Jej komórki i znajdujące się w nich enzymy, regulują całodzienną gospodarkę węglowodanową, tłuszczową i białkową. Od sprawności wątroby zależy prawidłowe stężenie glukozy we krwi (dostawca energii). Ona też wydziela żółć, niezbędną w trawieniu tłuszczów, pobudzaniu jelit i odkażaniu organizmu.
Te pobieżnie wymienione funkcje wskazują jak istotne jest takie odżywianie, które nie obciąża wątroby, zważywszy na współistnienie składników pokarmowych o działaniu leczniczym i ochronnym oraz niekorzystnym i podrażniającym.
Indywidualność w diecie
Podstawą żywienia we wszystkich chorobach związanych z układem pokarmowym jest dieta łatwo strawna. Na pewno niewskazane są potrawy tłuste, smażone, wzdymające i pikantne, ponieważ potęgują pracę gruczołów przewodu pokarmowego i wymagają dłuższego trawienia. Celem diety w chorobach wątroby jest dostarczenie wszystkich składników pokarmowych, aby utrzymać równowagę przemian metabolicznych. Wyrównuje się niedobory pokarmowe i dostarcza substancje konieczne do odnowy komórek wątrobowych. Dieta powinna poprawiać czynność wątroby. Jednocześnie pamiętać należy o: różnych objawach u chorych, różnym nasileniu choroby, jej przebiegu, schorzeniach towarzyszących, wieku chorego, płci, nadwadze czy niedożywieniu. Wszystko to musi przełożyć się na żywienie, które nie może być schematyczne, lecz dostosowane do każdego indywidualnego przypadku!
Jedzenie z zasadami
W przewlekłych chorobach wątroby dieta musi być:
łatwo strawna;
wysokobiałkowa;
o dużej zawartości witamin
Oto podstawowe zalecenia takiej diety:
1. Zapotrzebowanie energetyczne wynosi od 10 000 do 11700 KJ, czyli od 2400 do 2800 kcal. Ilość energii należy zwiększyć w przypadku wychudzenia.
2. Dieta bogatobiałkowa korzystnie wpływa na przebieg choroby, gdyż białko jest niezbędne do odnowy komórek wątrobowych. Zaleca się średnio 90-120 g białka dziennie, co powinno pokryć 15-20% zapotrzebowania energetycznego. Jeżeli nie ma jednocześnie zaburzeń ze strony pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, białko może być pochodzenia zwierzęcego (mięso, drób, ryby, mleko, twaróg, jaja – 2 lub 3 sztuki tygodniowo). Uwaga! W przypadku zaawansowanej marskości, zapalenia o ciężkim przebiegu, maleje tolerancja na białko, a zwiększa się stężenie we krwi amoniaku, pochodzącego właśnie z tego składnika. Zalecane jest wtedy bezwzględne ograniczenie spożycia białka do 20-30 g na dobę. W stanach przedśpiączkowych zupełnie wyłącza się z diety produkty białkowe na 2 lub 3 dni.
3. Tłuszcze nie powinny przekraczać 25% dobowego zapotrzebowania energetycznego (30-50 g) i najlepiej, aby były to tłuszcze o dużej wartości odżywczej: masło, olej sojowy, słonecznikowy, kukurydziany, oliwa z oliwek. W stanach ostrych tłuszcze należy zupełnie wyeliminować; w konsultacji z lekarzem można podać choremu niewielką ilość masła. Dozwoloną ilość tłuszczu chory powinien jeść na surowo, nie podgrzewając go. Wyłączyć z diety trzeba zdecydowanie smalec, słoninę, boczek, margarynę, a także tłuste mięso i ciasta.
4. Węglowodany. W chorobach wątroby dobrze tolerowane są węglowodany, których dobowe spożycie musi wynieść co najmniej 300 g, ale nie przekroczyć 350 g. Dostarcza ich głównie skrobia z produktów zbożowych i ziemniaków. Już w 1914 roku wykazano, że dieta węglowodanowa działa korzystnie w leczeniu schorzeń wątroby, gdyż odkładanie glikogenu (wielocukru) wpływa na ograniczenie gromadzenia się tłuszczu w tym narządzie. Nie najlepiej tolerowane są cukry proste, głównie glukoza. Jej nadmiar prowadzi do stłuszczenia wątroby. W przewlekłych chorobach wątroby lepiej przyswajalna jest fruktoza, występująca w miodzie, warzywach i owocach. Dzienna ilość cukru, miodu itp. nie powinna przekraczać 50-70 g. Dozwolone są też biszkopty, herbatniki, galaretki, konfitury.
5. Błonnik. Ograniczenia w spożyciu wymaga błonnik, ponieważ w chorobach wątroby często występują wzdęcia i biegunki, które mógłby spotęgować. Z diety wątrobowej wyklucza się więc warzywa kapustne, cebulowe i strączkowe. Nie poleca się też razowego chleba i kasz z łuskami.
6. Witaminy. Przewlekłe choroby wątroby charakteryzują się upośledzeniem wchłaniania większości witamin. Taki stan rzeczy wpływa na wzrost zapotrzebowana na te składniki. Szczególną uwagę zwraca się na witaminy A, K, C i witaminy z grupy B. Dobrze zatem zwiększyć spożycie marchwi, dyni pomarańczowej, pomidorów, zielonych warzyw – ewentualne niedobory pokryć preparatami witaminowymi.
7. Składniki mineralne potrzebne są niewydolnej wątrobie tak, jak i zdrowej. W niektórych przypadkach ogranicza się spożycie soli kuchennej (sodu) do około 5 g na dobę. Zwiększa się natomiast zapotrzebowanie na potas, który powinien pochodzić z wywarów warzywnych i warzyw gotowanych w skórkach.
8. Płyny. Dozwolona jest każda ilość płynów, poza stanami niewyrównanymi, którym towarzyszą obrzęki czy wodobrzusze. Mogą to być herbaty (nie mocne), mleko (chude), soki, zupy, sosy, kompoty, napary z ziół. Alkohol jest oczywiście absolutnie zakazany.
Rośliną leczniczą (ziołem), którą stosuje się w leczeniu chorób wątroby jej późniejszych uszkodzeń, jest ostropest plamisty. Wyciąg z jego owoców zawiera około 2 % sylimaryny, substancji, której zawdzięcza swoje cenne działanie, czyli odtruwanie, ochraniające miąższ wątroby i nerek przed szkodliwymi truciznami.
Inną, bardzo znaczącą zaletą ostropestu jest zdolność do stymulowania produkcji nowych komórek, w zastępstwie tych zniszczonych przez chorobę oraz łagodzenie przebiegu choroby. Preparaty z tej rośliny stosuje się u chorych na wirusowe zapalenie wątroby, marskość, spowodowaną nadużywaniem alkoholu lub działaniem innych związków toksycznych, przebytą żółtaczką zakaźną, zatruciem grzybami. Oprócz wypijania naparów z ostropestu, skorzystać można również z dostępnych, gotowych preparatów, zawierających silimarynę.
Zapamiętaj!
Stosowanie diety wątrobowej zawsze wymaga konsultacji z lekarzem, gdyż musi ona uwzględniać rodzaj schorzenia, jego przebieg, zaburzenia towarzyszące, wiek i płeć pacjenta, zapotrzebowanie na konkretne składniki pokarmowe i energię. Każdy chory jest przypadkiem indywidualnym!
Sztuka przyrządzania…
Opiera się na trzech niepodważalnych metodach:
gotowanie na parze;
gotowanie w wodzie;
duszenie, ale bez tłuszczu;
pieczenie w pergaminie, folii, na ruszcie
Zdecydowanie zabronione jest, ukochane przez wielu z nas. smażenie i pieczenie na smakowitym tłuszczyku. Dla chorej wątroby byłoby to wręcz zabójcze! Potrawy smażone na tłuszczu są ciężkostrawne i długo zalegają żołądku, dlatego lepiej odmówić sobie tej przyjemności i skorzystać z dobrodziejstw patelni teflonowych czy beztłuszczowych.
Pewnej dyscypliny wymaga również zagęszczanie potraw, do którego użyć można: zawiesiny z mąki i wody, mąki i mleka, mąki i śmietany, podprawy zacieranej, majonezu. Do zawiesiny stosuje się mąkę surową lub zrumienioną bez tłuszczu (taka jest łatwiej strawna i ma lepszy smak).
Choroby wątroby charakteryzują się często brakiem łaknienia lub uczuciem pełności, dlatego też wskazane jest spożywanie posiłków o niedużej objętości, ale 5-6 razy dziennie, z zachowaniem regularności.
Potrawy i napoje powinny być ciepłe (nie gorące), urozmaicone, przygotowane ze świeżych produktów, spożyte zaraz po przyrządzeniu (nie powinny być odgrzewane).