Skąd się bierze déjà vu?

Skąd się bierze déjà vu?

Każdy, kto oglądał film „Matrix”, na pewno pamięta scenę, w której Neo widzi przechadzającego się korytarzem czarnego kota, a w chwilę później…znowu przechadzającego się korytarzem czarnego kota. Sądzi wówczas, że doświadczył właśnie déjà vu, czyli nieuzasadnionego wrażenia powtórnego przeżycia całkowicie nowej sytuacji. Znajomi jednak szybko tłumaczą mu, że to nie przywidzenie, lecz błąd Matriksa, który pojawia się od czasu do czasu.

Wszystko wskazuje na to, że w naszej rzeczywistości tajemniczy fenomen deja vu również ma całkiem racjonalne – choć nie znaczy to, że proste – wyjaśnienie.

Widziałem to już!

Najciekawszym elementem zjawiska déjà vu jest to, że choć wrażenie powtórnego przeżywania jest niezwykle intensywne, doświadczająca go osoba nie potrafi wymienić żadnych dotyczących go okoliczności. Nie umie powiedzieć, gdzie, kiedy ani jak do niego doszło. Po pewnym czasie co prawda świetnie pamięta, że je przeżyła, ale nie potrafi opisać, czego sam fenomen dotyczył.

Niektórzy badacze uważają, że déjà vu nie jest niczym innym, jak  „czkawką” pamięci. Mechanizmy odpowiedzialne za pamięć krótkotrwałą nakładają się na te, które tworzą trwałe ślady pamięciowe, mózg zaś – niejako znienacka – podkręca obroty tak, że wydaje się nam, że przypominamy sobie jako dawną przeszłość coś, co widzieliśmy moment wcześniej.

Przyczyny déjà vu

Rzeczywiste, realne wyjaśnienia zjawiska déjà vu mają mocne podstawy. Fenomen ten częściej przydarza się osobom cierpiącym na takie choroby psychiczne jak schizofrenia czy nerwice natręctw, ale najsilniejszy związek istnieje w przypadku tzw. padaczki skroniowej. Ta postać epilepsji charakteryzuje się nieprawidłowymi wyładowaniami elektrycznymi ograniczonymi do płata skroniowego mózgu. Osoby dotknięte tym rodzajem padaczki nie miewają uogólnionych napadów z drgawkami i utratą świadomości, za to mogą np. przez kilkanaście sekund doświadczać nagle dźwięków albo zapachów lub po prostu znieruchomieć na chwilę, zanim mózg wróci do normalnej pracy.

Déjà vu może również być podobną aberracją w pracy mózgu jak mały napad padaczkowy, tyle że objawem zamiast swądu czy gwizdu jest powtarzający się obraz, co ukazali już w latach 60. neurolodzy Malwin Cole i Oliver Zangwill, zaś neurochirurdzy Sean Mullan z University of Chicago i Wilder Penńeld z Montreal Neuro-logical Institute potwierdzili, że uczucie to można wywołać, pobudzając prądem tylną część zakrętu skroniowego górnego. 

Być może wrażenie powtórnego przeżywania jest po prostu mniej rozpowszechnionym rodzajem „krótkiego spięcia w mózgu”, przykładem „wstrząsu przedsennego”, którego czasem doświadcza niemal każdy, gdy zasypiając, nagle budzi się z uczuciem skurczu mięśni albo dlatego, że spadł z łóżka. Tyle że ten „wstrząs” może przyjść w przypadku wielu osób naprawdę niespodziewanie, o każdej porze dnia i nocy.

Dla osób, które doświadczają déjà vu często, konsekwencje mogą być poważne. Ciągłe uczucie, że przeżywa się coś kolejny raz, często prowadzi do depresji. Chorzy wycofują się z życia społecznego, zarzucają hobby i kontakty towarzyskie, bo przecież wszystko to już robili, już byli na tych przyjęciach, już grali w karty o taką stawkę, już widzieli ten film… Pewien emerytowany inżynier, który skarżył się lekarzowi rodzinnemu na ciągłe wrażenie déjà vu, został skierowany do kliniki zaburzeń pamięci. Natychmiast zaprotestował, że to nic nie da, bo… przecież już tam był.

Zjawisko jamais vu

Odwrotnym do déjà vu zjawiskiem jest jamais vu, czyli poczucie, że widzi się coś lub kogoś po raz pierwszy, choć w rzeczywistości jest to np. nasz małżonek czy wieloletnia przyjaciółka. Osoby cierpiące na tę przypadłość wciąż od nowa przedstawiają się wszystkim, a przemierzana codziennie droga do pracy wydaje im się za każdym razem nieodkrytym szlakiem.

Samo w sobie nie byłoby to takie złe, sęk w tym, że tacy ludzie nie pamiętają też, że coś już zrobili, napisali bądź wysłali. Fenomen ten podobnie jak déjà vu wiąże się z nieprawidłowościami w obrębie płata skroniowego, w tym z napadami padaczkowymi w tym obszarze.